محمد حسنی «ملاحظات جنسیتی در نظام تربیت رسمی و عمومی» را بررسی کرد
پایگاه خبری رب: به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «ملاحظات جنسیتی در نظام تربیت رسمی و عمومی» نوشته دکتر محمد حسنی، عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش‌وپرورش به کوشش انتشارات مدرسه منتشر شد.
تحت تأثیر جریان‌های فکری در ادبیات معرفتی امروز جهان در حوزه‌های مختلف علمی، هنری، فرهنگی، اقتصادی سیاسی، مفهوم «جنسیت»، تبدیل به اصطلاح رایج و پرچالشی شده است. جنسیت ناظر به وظایف و نقش‌های اجتماعی است که هر جامعه برای زن و مرد قائل است و سازوکارهای اجتماعی را بر اساس تعریف این نقش‌ها سامان‌دهی و راه‌بری می‌کند. بر این اساس، امروزه موضوع «جنسیت» از مسایل مهم در جوامع و سیاست‌گذاری، قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی‌هاست. کم‌تر جامعه‌ای است که در تنظیم قوانین، سیاست‌ها، برنامه‌ها و نظام‌های خود موضوع «جنسیت» را مد نظر قرار ندهد. نظام تربیت رسمی و عمومی نیز از این امر جدا نمی‌افتد و سازوکارها و برنامه‌های آموزشی و پروشی در این جریان مورد بازبینی و دقت قرار می‌گیرد.
ملاحظه تفاوت‌های جنسی و جنسیتی در ترتیبات و فرایندهای تربیتی جدا از مسایل اجرایی آن به لحاظ مفهومی دارای ابهام بوده و محل نزاع دیدگاه‌های مختلف فلسفی و علمی است. نحله‌های مختلف فلسفی و گاه گرایش‌های سیاسی گوناگون در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند. به هر حال چالش‌ها، مناقشه‌ها و پرسش‌های پاسخ داده نشده زیادی پیش روی ما قرار دارد؛ به ویژه زمانی که این مسائل اختلافی، به حوزه تربیت رسمی و عمومی کشیده می‌شود، پاسخ پیچیده‌تری می‌طلبد چرا که پاسخ کاربردی باید ضمن برخوداری از عقلانیت مورد اجماع نسبی قرار گیرد و هم‌چنین باید با بسترهای فرهنگی و اجتماعی جامعه تناسب داشته باشد.
ما نیز پس از انقلاب اسلامی در ایران، شاهد حضور گسترده و فعال زنان در عرصه‌های مختلف و به ویژه در حوزه آموزش و پرورش و آموزش عالی بوده‌ایم که قانون اساسی بستر آن را فراهم کرده است. هر چند در برنامۀ اول و دوم توسعه کشور توجه جدی به جنسیت و خانواده صورت نگرفت ولی در برنامه‌های سوم و چهارم این مسئله از جمله در بخش آموزش و پرورش گنجانده شد. در برنامۀ پنجم توسعه، نگاه متفاوت و ویژه‌ای به جنسیت شد و برنامه با تأکید بر خانواده، ازدواج، عفاف، امنیت اجتماعی زنان، حمایت از سرپرست خانواده و مشاغل خانگی زنان تنظیم شد.
با این وجود، این پرسش مهمی است که اگر می‌بایست تفاوت‌های جنسی و جنسیتی در ساختار‌ها و نظام‌های اجتماعی و برنامه‌های تربیتی مورد ملاحظه قرار گیرد و برنامه‌های تربیتی حساس به ویژگی‌های جنسی و جنسیتی باشد، چگونه و در چه سطحی باید این ملاحظه صورت گیرد؟ آیا ملاحظاتی که تاکنون مورد نظر بوده، با اصل عدالت سازگار است؟ ملاحظاتی مانند جداسازی مدارس دو جنس، جداسازی معلمان دو جنس، در سطح راهنمایی و دبیرستان، وجود برخی رشته‌های متفاوت در حوزه‌های فنی و حرف‌های مانند اختصاصی رشته کودکیاری به دختران، وجود کتاب‌های متفاوت مانند حرفه و فن در سال‌های قبل، توجه به مسایل جنسی و جنسیتی در محتوای کتاب‌های درسی مانند ادبیات، علوم اجتماعی، دینی چه حکمی دارد؟ حال این پرسش مطرح می‌شود که در حوزه آموزش و پرورش (تربیت رسمی و عمومی) چگونه باید تفاوت‌های جنسی و جنسیتی را در برنامه‌ها (به ویژه برنامة‌درسی) و برنامه‌ریزی‌ها مد نظر قرار داد؟
در راستای تحقق این هدف و پاسخ دادن به چنین پرسش‌هایی، کتاب «ملاحظات جنسیتی در نظام تربیت رسمی و عمومی» تلاش دارد که از منظر صاحبنظران مختلف در حوزه‌های فقه و حقوق و علوم تربیتی (برنامه‌ریزی درسی، فلسفه آموزش و پرورش، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی) این پرسش را واکاوی نماید.
دکتر حسنی در مقدمه کتاب تأکید می‌کند تعریفی که از جنسیت در این اثر ارائه می‌شود با بخش تربیت رسمی و عمومی ارتباط برقرار می‌کند و این نسبت، دوطرفه است. اگر جنسیت را همان نقش‌های اجتماعی در نظر بگیریم، مسئولیت‌ها و نقش‌های اجتماعی به دو دسته تقسیم می‌شود: مسئولیت‌های عام و مشترک که بین دو جنس یکسان است و وظایف نقش‌های جنسیتی با توجه به آن‌چه در فرهنگ و حقوق جامعه تعریف شده است.
ارتباط بین تربیت رسمی و عمومی با جنسیت در نوع دوم وظایف برقرار می‌شود و در این‌جا اختلاف دیدگاه‌ها خودش را نشان می‌دهد. برای این‌که مشخص شود ملاحظات مورد نظر چه هستند، باید دید موضع فرهنگ در خصوص نقش دو جنس در حیات اجتماعی چگونه است؟ از آن‌جا که عدالت معیار و میزان صحت و سلامت و حیات جامعه است و انبیای الاهی برای برپاداشتن آن مبعوث شده‌اند، در تربیت رسمی و عمومی نیز عدالت باید نمود داشته باشد؛ به‌خصوص این‌که عدالت در حوزه آموزشی هم هدف است و هم روش. در مسئله جنسیت نیز عدالت جنسیتی اهمیت دارد و ملاحظات جنسیتی باید به‌طور عادلانه‌ای در قوانین و برنامه‌های آموزشی گنجانده شود.
حسنی بیان می‌کند که جامعه هدف این پژوهش، به‌صورت هدفمند انتخاب‌شده است و تحلیل محتوای مصاحبه‌ها و اسناد بالادستی بر اساس مقولات شناسایی شده در مرور ادبیات مرتبط با موضوع انجام گرفته است. نتایج تحلیل در جلسه‌ای حضوری توسط صاحبنظران به نقد گذاشته شد و نتیجه‌اش، کتاب پیش‌رو است.
از اساتیدی که برای تألیف این کتاب با ایشان گفت‌وگو شده است، می‌توان به حجت‌الاسلام مهدی مهریزی، حجت‌الاسلام محمدرضا زیبایی‌نژاد، حجت‌الاسلام دکتر علی‌رضا صادق‌زاده، حجت‌الاسلام دکتر عباس‌علی شاملی، حجت‌الاسلام دکتر حسین بستان، دکتر خسرو باقری، دکتر محمود مهرمحمدی، دکتر نعمت‌الله موسی‌پور، دکتر جمیله علم‌الهدی، دکتر الاهه حجازی، دکتر فهیمه فرهمندپور، دکتر نادر سلسبیلی، دکتر زهره خسروی، دکتر عمر اوطمیشی، دکتر خدیجه سفیری، دکتر راضیه ظهره‌وند، دکتر گلنار مهران، دکتر محمدتقی کرمی و دکتر محمد منصورنژاد اشاره کرد.
علاقه‌مندان به تهیه این کتاب که به بهاء 10000 تومان در بازار موجود است، میتوانند به کتاب‌فروشی انتشارات مدرسه به نشانی تهران، خیابان ایران‌شهر شمالی، نرسیده به پل کریم‌خان زند مراجعه فرمایند.
محمدرضا تمسکی