علی صاحبی بر مبنای نظریۀ ویلیام گلسر، «تئوری انتخاب در مدرسه» را قلم زد
پایگاه خبری رب: «تئوری انتخاب در مدرسه» کتابی است که علی صاحبی آن را به‌منظور آموزش چگونگی به‌کارگیری نظریۀ انتخاب در مواجهه با دانشآموزان نوشته است. این اثر در 280 صفحه و به بهاء 14000 تومان از سوی «انتشارات سایۀ سخن» به چاپ رسیده است. مخاطبان این کتاب، معلمان، والدین و دیگر بزرگ‌سالانی هستند که با دانشآموزان سروکار دارند و به آن‌ها نشان می‌دهد چه‌گونه باید به کودکان بیاموزند تا از یادگیری و مدرسه لذت ببرند و شادی بیشتری را تجربه کنند.
به گزارش خبرگزاری مهر، مبنای اندیشه‌های طرح‌شده در این کتاب، از «نظریۀ انتخاب» و «واقعیت‌درمانی» ویلیام گلسر گرفته شده است. گلسر بیش از چهل سال در امور مدارس فعالیت کرده است و ایده‌ها و نظریه‌هایش را در خصوص مدرسه و کلاس درس به‌طور عملی در مدارس کیفی گلسری و مدارس دیگر آزموده است.
مطابق این نظریه، انسان با نیازهای خاصی به دنیا می‌آید و به‌طور ذاتی برنامه‌ریزی شده است تا به ارضای آن نیازها بپردازد. هر یک از رفتارهای انسان، نماینده بهترین تلاش او در هر لحظه برای ارضای این نیازهای فطری یا دستورهای ژنتیک است.
صاحبی، دکترای روان‌شناسی بالینی و عضو هیئت‌علمی مؤسسه ویلیام گلسر در یادداشتی، خطاب به معلمان، عنوان میکند:
«برای ترفیع رشد بهینه دانشآموزان، معلمان باید محیطی در کلاس درس خلق کنند که دانشآموزان را به ارضای نیازهای روان‌شناختی خود؛ یعنی نیاز به عشق و احساس تعلق، نیاز به آزادی، نیاز به قدرت/ ارزشمندی و نیاز به تفریح، ترغیب کند».
بر این اساس، یکی از شیوه‌های کلیدی تهیۀ برنامۀ آموزشی موفق، آن است که فعالیت‌های انتخابی بزرگ‌سالان یا دانشآموزان، به‌قدری از تنوع و گوناگونی برخوردار باشند که هر روز در مدرسه، تکتک نیازهای روان‌شناختی دانشآموزان برآورده شود. صاحبی معتقد است اگر شماری از فعالیت‌ها با در نظر گرفتن این نکته انتخاب شوند، گامی مهم در مسیر خلق و آفرینش یک برنامۀ آموزشی مؤثر و محیط یادگیری کارآمد برداشته خواهد شد.
نویسنده در ادامه می‌گوید: «پس از یادگیری و به‌کارگیری آموزه‌های این کتاب خواهید دید دانش‌آموزانی که با آن‌ها سروکار دارید، رفتارهای مسئولانه‌تری انتخاب می‌کنند، نیازهایی را که برانگیخته‌شان میکند، بهتر می‌فهمند و درمی‌یابند رفتار و کردار و شادمانی که در سراسر عمر تجربه می‌کنند، تحت کنترل خودشان است».
کتاب حاضر، در سه بخش مبانی نظری، کاربست تئوری-راه‌کارهای مداخله‌ای و ضمایم به شرح زیر تنظیم شده است:
در بخش نخست که شامل سه فصل است، مفاهیم اصلی «نظریۀ انتخاب» مرور شده است. فصل اول کتاب به معرفی «الگوی کلیدی معلم راهبر» میپردازد. این الگو به معلم کمک میکند تا محیط یادگیری خود را از طریق «انتخاب» و نه شانس و اقبال، ایجاد و مدیریت کند. استفاده از راهنمای برنامه‌ریزی درسی بر بنیاد تئوری انتخاب، یک محیط کیفی و مطلوب برای دانشآموزان ایجاد میکند. هم‌چنین در این الگو معلم به عنوان یک مدیر در کلاس نقش‌آفرینی میکند.
صاحبی در این باره می‌نویسد: «اگر با دانشآموزان سروکار دارید، با هر عنوانی، اعم از معلم، مربی، راهنما یا ناظم، در مرحله نخست مدیر هستید، مدیریت در کلاس درس یعنی پیش از هر چیز، برای دانشآموزان محیطی خلق کنیم که به یادگیری علاقه‌مند شوند و سپس فعالیت‌ها، استراتژی‌ها و ساختارهایی فراهم کنیم که یادگیری و عملکرد کیفی را تشویق و تقویت کند».
نویسنده در فصل دوم با عنوان «تئوری انتخاب: فهم بهتر انگیزۀ درونی» به مرور کلی روان‌شناسی کنترل درونی با تأکید بر تئوری انتخاب میپردازد. او با اشاره به این‌که انسان با تکیه بر اصول روان‌شناسی کنترل بیرونی، دیگر حاضر نیست، بپذیرد زندگی او محصول «انتخاب»های خودش است، بیان میکند یکی از تئوری‌های روان‌شناسی کنترل درونی که به خوبی چرایی و چه‌گونگی صدور رفتار انسان را تبیین میکند، تئوری انتخاب گلسر است.
نیازهای اساسی ذکر شده، انسان را به خلق دنیایی یگانه، منحصربه‌فرد و مطلوب که همواره او را از درون برمی‌انگیزاند، رهنمون می‌شوند. این دنیا تشکیل شده است از ارزش‌ها، افراد، رفتارها و باورهایی که بیش از هر چیز دیگری برای ما اهمیت دارند. در تئوری انتخاب این دنیا، «دنیای مطلوب» نام دارد.
صاحبی این ایده را در خصوص دانشآموزان این‌گونه بست می‌دهد: «آن‌چه در دنیای درونی‌مان قرار میدهیم، چیزهایی است که حاضریم برای‌شان تلاش کنیم. اگر دوست داریم دانشآموزان بیشتری را برانگیزانیم تا تکالیف مدرسه را با کیفیت بهتر انجام دهند، نیاز داریم محیط‌های یادگیری ایجاد کنیم که دانشآموزان بیشتری در مدرسه، یادگیری و پرکاری در مدرسه را در دنیای درونی خود قرار دهند. این زمانی اتفاق می‌افتد که دانشآموزان کشف کنند یادگیری به آن‌ها کمک میکند با دیگران «پیوند و رابطه» برقرار کنند، احساس «شایستگی و کفایت» کنند، «انتخاب» و گزینۀ بیشتری داشته باشند و همۀ این‌ها در محیطی رخ دهد که «ایمنی و سلامت» همگان را به دقت تضمین کند».
فصل سوم کتاب در مورد شیوه‌های برآورده‌سازی نیازها در کلاس درس بحث میکند. در این قسمت، روش‌هایی در جهت ارضای نیاز به بقاء، عشق و احساس تعلق، قدرت/ ارزشمندی و پیشرفت و آزادی در کلاس به‌تفصیل بیان شده است.
در بخش دوم کتاب، نویسنده در دو فصل با فرض بر این‌که یک مدرسۀ کیفی یا مدیریت راهبرانه پیش‌روی او قرار دارد، کاربست نظریۀ انتخاب را در ارائۀ راه‌کارهای مداخله‌ای به‌طور مبسوط شرح می‌دهد.
در این بخش، فصل چهارم کتاب با عنوان «برخورد با مشکلات انضباطی دانشآموزان در کلاس» به بحث پیرامون برخورد مؤثر با دانشآموزان اخلال‌گر و برخورد با دانش‌آموزانی که از آن‌ها خواسته میشود کلاس را ترک کنند، میپردازد و خاطرنشان میکند که همۀ طرح‌های پیشنهادی این کتاب فقط زمانی مؤثر واقع میشود که دانشآموزان، مدرسۀ خود را جایی ببینند که در آن می‌توانند نیازهای خود را برآورده کنند و این هدفی است که همواره مدیریت راهبرانه آن را دنبال میکند.
یکی از مفاهیم بسیار مهم جنبش مدارس کیفی، تمایز بین «تدریس» و «مدیریت» است. تشخیص و تمایز گذاشتن بین این دو مفهوم و شاخص‌های رفتاری هر کدام توسط معلم، در فصل پنجم با عنوان «اکنون در چه نقشیام؟ معلم؟ مشاور یا مدیر اجرایی؟» مطرح شده است.
در کتاب حاضر، ضمایمِ «وقتی شرایط برای جلسه مشاوره مهیا نیست»، «نگاهی تازه به موفقیت‌ها و ناکامی‌های مدارس از منظر تئوری انتخاب» و «چه‌گونه دانشآموزان را به ارزیابی شخصی یا خودسنجی دعوت کنیم؟»، بخش سوم کتاب را در سه فصل شکل داده‌اند.
فصل ششم در این بخش، نشان می‌دهد وقتی شرایط برای جلسه مشاوره مهیا نیست، لازم نیست مداخلاتی که برای حل مسئلۀ دانشآموز انجام میشود، همواره بر سیاق جلسه مشاورهای باشد. نویسنده در این قسمت عنوان میکند: «اگر در برخورد با دانشآموزان با کمی مقاومت روبهرو شدید، از «فرایند» پرسشگری استفاده و سپس موقعیت را ترک کنید. اجازه بدهید دانشآموز منزلت خود را حفظ کند و شانس مرور ماوقع را داشته باشد تا به درک بهتر موقعیت و رفتار خودش نائل آید.»
فصل هفتم با عنوان «نگاهی تازه به موفقیت‌ها و ناکامی‌های مدارس از منظر تئوری انتخاب» ترجمه مقاله‌ای از ویلیام گلسر است که وی آن را پس از تجربه موفق خود در به‌کارگیری تئوری انتخاب در دو مدرسه، نوشته است. پس از این دو تجربه دست‌اول، او دستورالعمل گام‌به‌گام چگونگی حرکت به‌سوی یک مدرسۀ کیفی‌شدن را در سه کتاب خود با عناوین: 1. همۀ دانشآموزان می‌توانند موفق شوند 2. مدرسۀ کیفی 3. معلم مدرسۀ کیفی به‌تفصیل آورده است.
ارزیابی شخصی به عنوان ابزاری که به افراد کمک میکند تا مؤثرتر و کارآمدتر دست به انتخاب بزنند در فصل هشتم کتاب، با عنوان «چگونه دانشآموزان را به ارزیابی شخصی یا خودسنجی دعوت کنیم؟» مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده در این فصل، انواع گوناگون و شیوهای متنوع خودسنجی را بر مبنای تئوری انتخاب ارائه کرده است.
گفتنی است کتاب‌های «تئوری انتخاب»، «مدرسۀ کیفی» و «هر دانش‌آموزی می‌تواند موفق بشود» نوشته ویلیام گلسر، به قلم علی صاحبی به فارسی برگردانده شده است. علاقه‌مندان برای تهیۀ کتاب می‌توانند با شماره‌های 02166962456 و 02166496410 تماس حاصل نمایند.
