تعلیم و تربیت اسلامی، معرفتی ریشه‌دار
به گزارش خبرگزای مهر، تارنمای طلیعه، پروندهای با عنوان «تعلیموتربیت» منتشر نمود که در آن به دنبال معرفی ظرفیت منابع اسلامی برای تعلیموتربیت و مروری بر چالشهای پیشروی تعلیم و تربیت اسلامی می‌باشد. دبیر این پرونده که شامل سه گفت‌وگو، سه یادداشت و سه گزارش میشود، زهرا مینائی، دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه علامه طباطبایی است. وی در یادداشتی به سفارش پایگاه خبری رب، به معرفی اهداف و مطالب این پرونده پرداخته است.
با وجود راه پرپیچ و خم اسلامی‌کردن علوم انسانی و تجربی‌ای چون جامعه‌شناسی، تعلیم و تربیت یکی از غنی‌ترین معرفتهایی است که ریشه در فرهنگ ما دارد. به دلیل کثرت منابع اسلامی در دو بخش قرآن، روایات و سیره و هم‌چنین فلسفۀ اسلامی، ظرفیت گشودهای برای پاسخ به سوالات بنیادین امروزین از طریق این منابع در علم تعلیم و تربیت وجود دارد.
علوم جدید انسانی با تاکید بر روش تجربی شکل گرفته‌اند. با شوریدن انسان بر علیه بت‌های قرون وسطایی، دورۀ جدیدی در تاریخ بشر رقم خورد که منجر به ظهور معرفت جدیدی شد. رنسانس، جنبش رفرم دینی، انقلابهای سیاسی، انقلاب صنعتی، عصر روشن‌گری و پدیده‌هایی از این دست در غرب، منجر به ایجاد شکل جدیدی از معرفت، یعنی علوم تجربی پوزیتیویستی شد. بدین ترتیب علوم تجربی به عنوان قابل اطمینان‌ترین مسیر سلطه بر طبیعت و سعادت آدمی شناخته شد. علوم انسانی با قرار دادن پای خود بر جای پای علوم تجربی، سعی کرد همان مسیر را طی کند و روش خود را مطابق با روش علوم تجربی قرار دهد؛ یعنی تجربه و آزمایش. روش علمی که ترکیبی از روش قیاسی و استقرایی بود، به عنوان مناط صدق واقع، برگزیده شد و با این روش بود که اولین علوم انسانی تجربی از جمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی یا انسان‌شناسی، علوم سیاسی و علوم تربیتی صورت‌بندی گردید.
در جامعه ما کارآمدی یا عدم کارآمدی علوم تجربی با چالش مواجه شده است. انتشار علوم انسانی تجربی از خاستگاه خود به دیگر کشورها، حاصل عصر جدید ارتباطات و جهانی شدن است. در این عصر، اطلاعات با سرعتی باورنکردنی از اقصاء نقاط کره زمین به دیگر قسمت‌ها مخابره میشود. علم نیز به عنوان شکلی از اطلاعات و دانش، روز به روز شاخ و برگ خود را در کشور ما گسترده‌تر میکند. در این میان به نظر می‌رسد در باب کارآمدی یا عدم کارآمدی علوم انسانی تجربی در میان صاحب‌نظران، اختلاف نظر وجود دارد. برخی صاحب‌نظران علوم انسانی، این علوم را برای حل مسائل امروز جامعه ما به شکل بومی، ناکارآمد قلمداد می‌کنند.
علوم تربیتی بدون داشتن پشتوانۀ نظری اسلامی، قادر به پاسخگویی به مسائل آموزش و پرورش رسمی و غیر رسمی ما نخواهد بود. علوم تربیتی نیز به عنوان علم انسانی تجربی، از روش تجربی پیروی میکند و محتوای خود را از خاستگاه آن می‌گیرد. با این حال پاسخگویی یا عدم پاسخگویی این علم به مسائل و سوالات بومی جامعه و فرهنگ ما، به عنوان یک امر چالش‌برانگیز مطرح است. سوالاتی از جمله اینکه هدف از تربیت اسلامی چه باید باشد؟ انسان از دیدگاه اسلام چه ابعادی دارد؟ ارتباط انسان و جهان چگونه است؟ ارزش‌هایی که در جامعه اسلامی باید نهادینه گردد چیست؟ جایگاه و حدود عقل چیست؟ و غیره.
تاسیس رشته‌های آکادمیکی چون فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی برای پاسخگویی به این نیاز معرفتی جامعه شکل گرفته است. این رشته با وجود تفاوتی که با تعلیم و تربیت اسلامی دارد، مبانی و بنیان آن را میسازد و ما را در جهت نیل به تصویری کلی از تربیت اسلامی، یاری میدهد. در این میان آن‌چه امکان تاسیس چنین رشته‌ای را ایجاد میکند وجود دو منبع غنی جهت استفاده در آن است. وجود ذخیرۀ گرانبهای روایات و احادیث و سیرۀ معصومین و هم‌چنین کلام وحی اولین منبعی است که در جهت ترسیم تعلیم و تربیت اسلامی یاری می‌رساند. علاوه بر این فلسفۀ اسلامی و منابع گران‌سنگ اندیشمندان مسلمان، به عنوان منبعی دیگر حائز اهمیت است. بدین ترتیب تعلیم و تربیت در مقایسه با سایر علوم انسانی تجربی، منابع غنی‌تری جهت استفاده دارد.
با توضیحاتی که در مقدمه ذکر آن رفت، نیاز به معرفی و بحث و بررسی پروندهای با رویکرد تعلیم و تربیت اسلامی و تشریح منابع مورد استفاده در این معرفت به چشم میخورد. بنابراین گردآوری پروندهای با محوریت «تعلیم و تربیت اسلامی» با این دغدغه از سوی مسئولین تارنمای «طلیعه» شکل گرفته است. هدف کلیای که این پرونده دنبال میکند آشنایی اجمالی مخاطبان با تعلیم و تربیت اسلامی از طریق بیان ظرفیت منابع اسلامی و چالشهای پیشروی تعلیم و تربیت اسلامی و معرفی برخی منابع موجود در این حوزه است.
آن‌چه در این پرونده میخوانید شامل سه مصاحبه، سه یادداشت و سه گزارش است. بیان ظرفیتهای منابع اسلامی در گفت‌وگو با دو صاحبنظر به نام این حوزۀ معرفتی بررسی شده است. مصاحبه‌ای تحت عنوان «محتوای غنی تربیت اسلامی نیازمند ابتکار در روش‌شناسی است» با دکتر نیکو دیالمه عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(علیه‌السلام) و از اساتید برجستۀ تعلیم و تربیت اسلامی صورت گرفته است که در آن جایگاه متون دینی و چگونگی استفاده از آن‌ها در تربیت اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. این مصاحبه توسط سارا طوسیان دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت تدوین گشته است.
هم‌چنین گفت‌وگویی تحت عنوان «ناگفته‌های اصول تربیتی امروز را باید در نهج البلاغه جست» با استاد بزرگوار دکتر محمدرضا شرفی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران توسط داوود حسین‌پور دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت انجام شده است. در این مصاحبه دکتر شرفی به بیان ابعاد و ظرفیتهای کتاب غنی نهج‌البلاغه و پژوهش‌های انجام شده و خلاءهای پژوهشی موجود در استفاده از این منبع، میپردازد.
گفت‌وگوی دیگری با خانم دکتر شهین ایروانی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تحت عنوان «نظریه‌هایی فقط برای نظر، علوم انسانی را فراگرفته است!» توسط زکیه جهاندیده کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت در این پرونده جای دارد که به بررسی یکی از چالشهای موجود در علوم تربیتی یعنی شکاف نظریه و عمل میپردازد. در این مصاحبه دکتر ایروانی درباره شکاف نظریه و عمل در تعلیم و تربیت و راه حل نزدیک‌کردن این دو حیطه به بحث میپردازد.
گزارشی با عنوان اصلی «دویی صورت نمی‌بندد» با قلم حبیب رحیم‌پور ازغدی، چالش دیگری در تعلیم و تربیت اسلامی، یعنی سکولاریسم تربیتی را مورد بررسی قرار میدهد. این گزارش در دو قسمت و با نام «دارالفنون؛ نقطه آغاز تربیت سکولار در ایران» در این پرونده منتشر شده است. گزارش مذکور به صورت‌بندی آراء نظریه‌پرداز صاحبنظر، خانم دکتر جمیله علم‌الهدی پرداخته و بر اساس گفته‌ها و نوشته‌های دکتر علم‌الهدی، تقریری یک‌پارچه از رویکرد ایشان در رابطه با نسبت میان «سکولاریزم» و «تربیت» به‌دست میدهد.
از دیگر مطالب این پرونده که چالشهای پیشروی تعلیم و تربیت را بیان میکند سه یادداشت از دانشجویان ارشد و دکتری فلسفه تعلیم و تربیت است. یادداشت «برنامه درسی پنهان، مجرای لیبرالیسم؟!» به نگارش مریم جامه‌بزرگی، کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت به بیان نقش نهادی آموزش و پرورش در اشاعۀ فرهنگ لیبرالیستی به صورت پنهانی و غیرمستقیم میپردازد. یادداشت دیگری تحت عنوان «علم مدرن چگونه باعث بی‌معنایی زندگی میشود» به قلم الهام صباحی، کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت بر جنبۀ دیگری از سکولاریسم تربیتی تاکید میکند. این یادداشت بیان میکند که کسب تجربه آموزشی در کنار ویژگیهای خاص علم زمینه‌ساز شکل گیری عواملی میشود که به احساس بی‌معنایی در زندگی منجر میگردد. یادداشت دیگری با عنوان «تأملی بر امکان‌های تربیتی رسانه‌ها» با نویسندگی علی خواجه جوزم، کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت به بیان نسبت رسانه و تربیت میپردازد.
در پایان جهت معرفی منبعی در تعلیم و تربیت اسلامی گزارشی از کتاب نظریۀ تعلیم و تربیت اسلام خانم دکتر علم‌الهدی آمده است. این گزارش تحت عنوان «معرفی کتاب “نظریه اسلامی تعلیم و تربیت”، دکتر علم‌الهدی» به قلم داوود حسین‌پور دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت نوشته شده و به تفضیل و تفسیر به معرفی این کتاب پرداخته است.
این پرونده به صورت کامل در تارنمای طلیعه به نشانیwww.talie.ir قابل دسترسی است. برای دسترسی مستقیم به پرونده «تعلیم و تربیت اسلامی»، به این پیوند زیر مراجعه کنید.
